تمرین خود را بیازمایید شیمی یازدهم صفحه 53
جدول روبه‌رو، $\mathbf{\text{سرانه‌ی مصرف سالانه‌ی برخی مواد خوراکی}}$ در ایران و جهان را نشان می‌دهد. با توجه به آن، به پرسش‌های مطرح شده پاسخ دهید.
[جدول مقایسه‌ی سرانه‌ی مصرف سالانه‌ی مواد خوراکی بر حسب $\mathbf{kg}$ در ایران و جهان.]
| خوراکی | سرانه‌ی مصرف ($athbf{kg}$) ایران | سرانه‌ی مصرف ($athbf{kg}$) جهان |
| :---: | :---: | :---: |
| $\mathbf{\text{نان}}$ | $\mathbf{115}$ | $\mathbf{25}$ |
| $\mathbf{\text{برنج}}$ | $\mathbf{37}$ | $\mathbf{22}$ |
| $\mathbf{\text{حبوبات}}$ | $\mathbf{12}$ | $\mathbf{22}$ |
| $\mathbf{\text{سبزیجات}}$ | $\mathbf{100}$ | $\mathbf{130}$ |
| $\mathbf{\text{میوه}}$ | $\mathbf{95}$ | $\mathbf{145}$ |
| $\mathbf{\text{گوشت قرمز}}$ | $\mathbf{19}$ | $\mathbf{37}$ |
| $\mathbf{\text{ماهی}}$ | $\mathbf{9}$ | $\mathbf{19}$ |
| $\mathbf{\text{تخم مرغ}}$ | $\mathbf{9}$ | $\mathbf{24}$ |
| $\mathbf{\text{شیر}}$ | $\mathbf{90}$ | $\mathbf{300}$ |
| $\mathbf{\text{شکر}}$ | $\mathbf{30}$ | $\mathbf{5}$ |
| $\mathbf{\text{نمک خوراکی}}$ | $\mathbf{6}$ | $\mathbf{3}$ |
| $\mathbf{\text{روغن}}$ | $\mathbf{19}$ | $\mathbf{14}$ |
الف) $\mathbf{\text{دیابت}}$ بزرگ‌سالی یکی از بیماری‌های شایع در ایران است. مصرف بی‌رویه کدام مواد در گسترش این بیماری نقش دارد؟
ب) $\mathbf{\text{گوشت قرمز و ماهی}}$ افزون بر $\mathbf{\text{پروتئین}}$، محتوی انواع $\mathbf{\text{ویتامین}}$ و $\mathbf{\text{مواد معدنی}}$ است. چه پیشنهادهایی برای گنجاندن آن‌ها در برنامه‌ی غذایی خانواده خود دارید؟
پ) $\mathbf{\text{شیر و فرآورده‌های آن}}$، منبع مهمی برای $\mathbf{\text{تأمین پروتئین و به ویژه کلسیم}}$ است. کارشناسان تغذیه بر مصرف مناسب آن‌ها برای $\mathbf{\text{پیشگیری و ترمیم پوکی استخوان}}$ تأکید دارند. اگر شما یک مدیر تصمیم گیرنده در کشور باشید، چه $\mathbf{\text{راهکارهایی برای افزایش مصرف}}$ آن‌ها ارائه می‌کنید؟
ت) $\mathbf{\text{کارشناسان تغذیه}}$ بر مصرف $\mathbf{\text{حبوبات}}$ مانند $\mathbf{\text{نخود، لوبیا، عدس و...}}$ در برنامه‌ی غذایی $\mathbf{\text{تأکید}}$ دارند، زیرا $\mathbf{\text{سرشار از مواد مغذی}}$ هستند. بر اساس $\mathbf{\text{برنامه‌ی غذایی خانواده خود}}$ چه پیشنهادهایی برای $\mathbf{\text{افزایش مصرف}}$ آن‌ها دارید؟
پاسخ و توضیح تمرین خود را بیازمایید صفحه 53 شیمی یازدهم
این تمرین به شما کمک می‌کند تا داده‌های $\mathbf{\text{سرانه‌ی مصرف}}$ مواد غذایی را تحلیل کرده و ارتباط آن را با $\mathbf{\text{سلامت جامعه}}$ و $\mathbf{\text{مفاهیم تغذیه‌ای}}$ برقرار کنید. 🍎
---
## الف) ارتباط دیابت با مصرف مواد خوراکی
**دیابت بزرگ‌سالی** (نوع 2) ارتباط قوی با مصرف بالای $\mathbf{\text{کربوهیدرات‌های ساده}}$ (شکر) و $\mathbf{\text{نمک}}$ دارد که بر فشار خون و متابولیسم تأثیر می‌گذارد. با توجه به جدول:
1. **شکر:** سرانه‌ی مصرف در ایران $\mathbf{30 \text{ kg}}$ است، در حالی که میانگین جهانی $\mathbf{5 \text{ kg}}$ است. مصرف بیش از $\mathbf{6}$ برابر میانگین جهانی، نشان‌دهنده‌ی $\mathbf{\text{مصرف بی‌رویه‌ی شکر}}$ است که $\mathbf{\text{عامل اصلی در گسترش دیابت}}$ و مقاومت به انسولین است.
2. **نمک خوراکی:** سرانه‌ی مصرف در ایران $\mathbf{6 \text{ kg}}$ است، در حالی که میانگین جهانی $\mathbf{3 \text{ kg}}$ است. مصرف $\mathbf{\text{نمک بیش از حد}}$ در گسترش $\mathbf{\text{فشار خون بالا}}$ نقش دارد که اغلب با دیابت همراه است.
---
## ب) پیشنهادها برای مصرف گوشت قرمز و ماهی
سرانه‌ی مصرف $\mathbf{\text{گوشت قرمز}}$ ($athbf{19 \text{ kg}}$) و $\mathbf{\text{ماهی}}$ ($athbf{9 \text{ kg}}$) در ایران $\mathbf{\text{کمتر از نصف میانگین جهانی}}$ است. این مواد منابع غنی از $\mathbf{\text{پروتئین، ویتامین } B12}$ و $\mathbf{\text{مواد معدنی}}$ (مانند $\mathbf{\text{آهن، روی و ید}}$) هستند.
**پیشنهادها:**
1. **جایگزینی جزئی:** $\mathbf{\text{جایگزین کردن}}$ بخشی از وعده‌های حاوی $\mathbf{\text{نان و برنج}}$ (که سرانه‌ی مصرف بالایی دارند) با $\mathbf{\text{وعده‌های حاوی ماهی و گوشت کم‌چرب}}$.
2. **تنظیم الگوی خرید:** $\mathbf{\text{تنوع در منوی غذایی هفتگی}}$: تخصیص حداقل $\mathbf{2}$ وعده به $\mathbf{\text{ماهی}}$ و $\mathbf{2-3}$ وعده به $\mathbf{\text{گوشت کم‌چرب}}$.
3. **ترویج آگاهی:** آموزش خانواده در مورد اهمیت $\mathbf{\text{پروتئین‌های حیوانی}}$ برای $\mathbf{\text{رشد عضلانی و سلامت سیستم ایمنی}}$.
---
## پ) راهکارها برای افزایش مصرف شیر و فرآورده‌های آن
مصرف شیر در ایران ($athbf{90 \text{ kg}}$) به طور قابل توجهی $\mathbf{\text{کمتر از یک‌سوم میانگین جهانی}}$ ($athbf{300 \text{ kg}}$) است. افزایش مصرف این مواد $\mathbf{\text{برای سلامت استخوان‌ها}}$ بسیار حیاتی است.
**راهکارها (مدیر تصمیم گیرنده):**
1. **یارانه و قیمت‌گذاری:** $\mathbf{\text{تخصیص یارانه‌ی دولتی}}$ به شیر و فرآورده‌های کم‌چرب (یا غنی‌شده با $\mathbf{\text{ویتامین } D}$) برای $\mathbf{\text{کاهش قیمت نهایی}}$ و دسترسی آسان‌تر برای اقشار کم درآمد.
2. **اجبار در محیط‌های آموزشی:** $\mathbf{\text{اجرای برنامه‌ی شیر مدارس}}$ برای کودکان و نوجوانان (گروه‌های در معرض خطر پوکی استخوان).
3. **تبلیغات و آموزش عمومی:** $\mathbf{\text{حمایت مالی از کمپین‌های رسانه‌ای}}$ با تأکید بر $\mathbf{\text{تأثیر کلسیم و ویتامین } D \text{ در تراکم استخوانی}}$.
---
## ت) پیشنهادها برای افزایش مصرف حبوبات
سرانه‌ی مصرف حبوبات در ایران ($athbf{12 \text{ kg}}$) $\mathbf{\text{کمتر از نصف میانگین جهانی}}$ ($athbf{22 \text{ kg}}$) است. حبوبات $\mathbf{\text{منابع عالی پروتئین گیاهی، فیبر، آهن و فولات}}$ هستند.
**پیشنهادها (برنامه‌ی غذایی خانواده):**
1. **وعده‌های هفتگی:** $\mathbf{\text{افزودن حداقل } 2 \text{ وعده اصلی}}$ در هفته که حبوبات $\mathbf{\text{جزء اصلی}}$ آن باشد (مانند $\mathbf{\text{عدسی، انواع آش یا قرمه‌سبزی با لوبیا بیشتر}}$).
2. **میان وعده‌های مغذی:** استفاده از $\mathbf{\text{نخود}}$ (مانند $\mathbf{\text{نخودچی}}$ یا $\mathbf{\text{حموس}}$) به عنوان $\mathbf{\text{میان وعده}}$ به جای تنقلات پرشکر یا پرچرب.
3. **جایگزینی با گوشت:** $\mathbf{\text{استفاده از حبوبات}}$ برای $\mathbf{\text{جایگزینی جزئی گوشت}}$ در برخی خورشت‌ها (به ویژه عدس و لوبیا) برای $\mathbf{\text{کاهش هزینه و افزایش فیبر}}$ در رژیم غذایی.
